Wanneer is sprake van misbruik van recht (fraus legis)? Wat is een pleitbaar standpunt en waarom is dat van belang? Onlangs heeft de Hoge Raad meer duidelijkheid gegeven over de verhouding tussen fraus legis en pleitbaar standpunt. Hieronder leest u de antwoorden op deze vragen.

Fraus legis

Het begrip fraus legis is ontstaan in de jurisprudentie en het betekent misbruik van recht. Het is de situatie waarin bepaalde transacties of een constructie juridisch wel mogelijk is, maar ingaat tegen de bedoeling van de wet. De Hoge Raad heeft aangegeven dat sprake is van fraus legis als:

• Een constructie wordt opgezet met het enkele motief belasting te besparen en verder geen reële betekenis heeft (motiefvereiste); EN
• De constructie strijdig is met het doel en de strekking van de wet (normvereiste).

Wil er sprake zijn van fraus legis, dan moet er zijn voldaan aan zowel het normvereiste als het motiefvereiste. Het is aan de Belastingdienst om dit aannemelijk te maken.

In de wet zijn ook allerlei specifieke antimisbruikbepalingen opgenomen. In het verleden heeft de Hoge Raad al eens moeten oordelen over de vraag of fraus legis nog kan worden toegepast naast een antimisbruikbepaling. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat dit mogelijk is. Op dit oordeel is wel wat af te dingen. Doordat fraus legis mogelijk is bovenop antimisbruikmaatregelen, wordt de rechtszekerheid aangetast. De belastingplichtige kan er blijkbaar niet op vertrouwen dat een constructie of transactie met de gewenste uitkomst, met de toepassing van de antimisbruikmaatregelen, zekerheid geeft.

Pleitbaar standpunt

Indien sprake is van een pleitbaar standpunt kan nooit sprake zijn van een boete door opzet of grove schuld. De vraag is wanneer een ingenomen standpunt als pleitbaar geldt. Volgens de Hoge Raad is dat wanneer de belastingplichtige zodanige argumenten heeft ter onderbouwing van zijn standpunt dat hij niet dermate lichtvaardig heeft gehandeld dat sprake is van opzet of grove schuld. Het mag duidelijk zijn dat dit niet zwart-wit is, maar een afweging vergt van de feiten en omstandigheden op basis van de wet, wetgeschiedenis, jurisprudentie en vakliteratuur.

Lange tijd was de vraag of het pleitbaar standpunt objectief of subjectief moet worden bekeken. Oftewel: moet de belastingplichtige zich bewust zijn geweest dat het standpunt pleitbaar is (subjectieve benadering) of niet (objectieve benadering)? De Hoge Raad oordeelde onlangs dat een pleitbaar standpunt objectief moet worden bekeken. Dus als blijkt dat een ingenomen standpunt pleitbaar was, dan zal geen sprake kunnen zijn van een boete. Andersom geldt ook: al meent de belastingplichtige (te goeder trouw) dat een standpunt pleitbaar is, als het niet pleitbaar blijkt te zijn, kan een boete worden opgelegd. Het biedt soelaas als een professionele adviseur het standpunt geadviseerd heeft, waardoor opzet of grove schuld niet bij de belastingplichtige aanwezig is: dus geen boete.

Pleitbaar standpunt versus fraus legis

Een open vraag was ook nog hoe fraus legis en pleitbaar standpunt zich verhouden. De Hoge Raad heeft nu duidelijk gemaakt dat indien sprake is van fraus legis, maar niettemin een pleitbaar standpunt is ingenomen, geen sprake kan zijn van een boete. Een pleitbaar standpunt heeft dus absolute werking om een boete te voorkomen.

Afsluiting

Wat opvalt in de gewezen uitspraken van de Hoge Raad is dat fraus legis een pleitbaar standpunt niet uitsluit en vice versa. Er kan tegelijkertijd sprake zijn van een pleitbaar standpunt en fraus legis. Indien er sprake is van een pleitbaar standpunt, zal de Belastingdienst niet meer toekomen aan het opleggen van een vergrijpboete. Als u twijfelt om een bepaald standpunt in te nemen is het daarom van belang om te checken of u een pleitbaar standpunt inneemt. Uiteraard kunnen wij altijd beoordelen of bepaalde standpunten pleitbaar zijn.

Mocht u hierover vragen hebben, dan vernemen wij die graag.